در نبرد گروزنی در آگوست ۱۹۹۶ ( این نبرد با عنوان عملیات جهاد یا عملیات گزینه صفر نیز شناخته می شود ) شورشیان چچنی طی یک حمله سریع و غافلگیرکننده کنترل پایتخت چچن، گروزنی ، را به دست گرفتند . نیروهای فدراسیون روسیه طی نبرد قبلی گروزنی ( سال های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۵ ) شهر را تصرف کرده بودند و از آن پس یک پادگان بزرگ از نیروهای فدرال و قوای وزارت کشور روسیه (MVD) در شهر استقرار یافته بود .

نیروهای شورشی که شمارگانی بسیار کمتر داشتند با نفوذ به شهر و شکست نیروهای روسی و وفاداران چچنی شان باقی مانده قوای روس را ناچار به تشکیل هسته های کوچک مقاومت کردند . بخش اعظم نیروی اعزامی روسی که برای نجات قوای به دام افتاده در گروزنی فرستاده شده بود نیز توسط جنگجویان چچنی منهدم شد . نتیجه اصلی نبرد پیمان آتش بسی بود که به جنگ دو ساله اول چچن پایان داد .

نبرد گروزنی ( آگوست ۱۹۹۶ )

بخشی از جنگ اول چچن

زمان وقوع : ۶ تا ۲۰ آگوست ۱۹۹۶

مکان وقوع : گروزنی ، چچن

نتیجه : پیروزی قاطع جدایی طلبان چچنی ، امضای پیمان خاساو – یورت و پایان جنگ

طرف های درگیر :

• جمهوری چچن ایچکریا ( استقلال‌طلبان )
• فدراسیون روسیه
• جمهوری چچن ( وفادار به روسیه )

فرماندهان و رهبران :

استقلال طلبان : اصلان مسخدوف ، شامیل باسایف ، فرماندهان میدانی از جمله : خطاب ، رسلان گلایف ، دوکو عمروف و احمد زاکایف

روسیه و وفاداران چچنی اش : کنستانتین پولیکوفسکی ، دوکو زاوگایف و تعدادی نامعلوم فرمانده میدانی

توان رزمی :

استقلال طلبان : در ابتدا بین ۱۳۰۰ تا ۳ هزار نفر ( به احتمال زیاد ۱۵۰۰ نفر ) ، در مراحل پایانی بیش از ۷ هزار نفر

روسیه و وفاداران : در ابتدا ۱۲ هزار نفر ، ( ۶ تا ۷ هزار نفر در داخل شهر گروزنی ، بیشتر عناصر MVD )

تلفات و خسارات :

استقلال طلبان : نامعلوم

روسیه و وفاداران : در رسانه های رسمی ۴۹۴ نفر کشته ،۱۸۲ نفر مفقود و ۱۴۰۷ نفر زخمی ( این آمار مربوط به نیروهای فدرال روسی است و پلیس چچنی را که بعدا دچار انشقاق شد شامل نمی شود )
تلفات تخمینی غیرنظامیان حدود ۲ هزار نفر یا بیشتر بوده است.

راکت و پرتابگر RPO ، مورد استفاده شورشیان چچن در نبرد گروزنی

پیش زمینه

در جولای ۱۹۹۶ ، رهبری روسیه فرایند دشوار صلح در چچن را کنار نهاد و عملیات های با مقیاس بزرگ نظامی را از سر گرفت . بین روزهای ۹ تا ۱۶ جولای ، نیروهای روسی استحکامات جنگجویان چچنی را در مناطق کوهستانی جنوب چچن هدف حمله قرار دادند . در ۲۰ جولای یک عملیات بزرگ برای کنترل مناطق مرتفع جنوبی شروع شد و بخش اعظم نیروهای روسی مستقر در چچن درگیر آن شدند . در ۶ آگوست ، روز آغاز حمله شورشیان به گروزنی ، ۱۵۰۰ نفر از نیروهای وزارت کشور روسیه و پلیس چچنی وفادار به کرملین تحت فرمان دوکو زاوگایف ، عملیات خود برای تصرف روستای آلخان – یورت را شروع کردند .

نبرد

واحدهای چچنی شرکت کننده در حمله شامل ۱۳۰۰ تا ۳ هزار جنگ جو می شدند . ( رسانه های روسی گزارش دادند که تنها ۲۵۰ نفر وارد شهر شده اند ) . پادگان روسی مستقر در شهر بیش از ۱۲ هزار نفر نیرو در اختیار داشت . اصلان مسخدوف ، فرمانده کل نیروهای چچنی ، برای غلبه بر برتری شماره روس ها ، تاکتیک های نفوذ ماهرانه ای به کار گرفت . نیروهای چچنی که با محیط شهر آشنایی داشتند ، در یک پیش روی سریع که به خوبی برنامه ریزی و طراحی شده بود در ابتدا و پیش از مورد حمله قرار دادن یا محاصره اهداف واقع در عمق شهر ، ضمن پرهیز از نزدیک شدن به ایست های بازرسی و سنگرهای قوای روس ، وارد شهر شدند . اهداف اصلی آن ها ساختمان های کنترل و فرماندهی در فرودگاه نظامی خان قلعه ، فرودگاه غیرنظامی گروزنی ( که اکنون به پادگان تبدیل شده بود ) و مقر دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی مانند GRU و FSB بود . پیش از شروع فاز اصلی عملیات ، رزمندگان چچنی ضمن بستن راه ها ، کنترل مناطق استراتژیک اطراف شهر را نیز به دست گرفتند . فرمانده چچنی ، تورپال علی قائم اف ، اظهار داشت که ۱۵۰۰ رزمنده وارد شهر شدند ، که از این میان ۴۷ نفر در درگیری های اولیه کشته شدند .

حمله شورشیان در ساعت ۵:۵۰ صبح ۶ آگوست شروع شد و درگیری ها سه ساعت طول کشید . نیروهای چچنی بیش از آن که تلاش کنند ایست های بازرسی استحکام بندی شده ، پادگان ها ، پاسگاه های پلیس و دیگر مواضع روس ها را تصرف یا منهدم کنند ، دست به محاصره و قطع ارتباط آن ها با یک دیگر و مین گذاری راه های منتهی به آن ها زدند ( برای جلوگیری از فرار نیروها یا رسیدن نیروهای کمکی ) و در انتظار تسلیم شدن نیروهای دولتی ماندند . در ۹ آگوست ، خبرگزاری روسی اینرفاکس شمار نیروهای تحت محاصره روسی را ۷ هزار نفر اعلام کرد . غیر از نیروهای نظامی ، تعداد زیادی از پرسنل MVD و FSB و سایر ارگان های غیرنظامی در شهر حضور داشتند . بزرگترین هسته های نظامی و امنیتی از جمله مقر FSB و ساختمان وزارت کشور در مرکز شهر قرار داشتند . یک گروه ۱۰ نفره از خبرنگاران روسی نیز در هتل نزدیک این ساختمان ها به دام افتاده بود . نیروهای چچنی وفادار به روسیه به فرودگاه خان قلعه در خارج شهر گریختند . در بخش دیگری از شهر تعدادی از سربازان روس در بیمارستان دولتی شهر پناه گرفتند و تا زمانی که اجازه خارج شدن از طرف شورشیان به آنان داده شد بیش از ۵۰۰ غیرنظامی را در آن گروگان گرفتند.

شورشیان تعدادی از چچنی های دستگیر شده را به اتهام خیانت و جاسوسی اعدام کردند . ارگان های حقوق بشری اعلام کرده اند که لیست اعدام شورشیان در یکی از مناطق گروزنی حاوی ۲۰۰ اسم بوده است .

سعید کاکیف تنها عضو گروه ۳۰ نفره افسران پلیس ویژه چچنی (OMON) بود که از اعدام شدن توسط جنگ جویان تحت فرمان دوکو عمروف و رسلان گلایف نجات یافت . این افسران در ۶ آگوست و پس از تسلیم شدن در ساختمان فرمانداری شهر به امید گذرگاه امن ، توسط شورشیان کشتار شدند .

گلایف اظهار داشته است که : «زاوگایف بین ۱۵ تا ۱۸ هزار نفر پلیس چچنی در اختیار داشت ، اما به محض این که ما وارد گروزنی شدیم ، سوای چند ده نفر که دستشان به خون آلوده بود همه آنان یا به خانه هایشان رفتند یا به مجاهدین پیوستند ». ظرف یک هفته و با پیوستن بسیاری از نیروهای زاوگایف که تغییر موضع داده بودند و همچنین رسیدن نیروهای کمکی ، تعداد شورشیان مستقر در شهر به بیش از ۶ تا ۷ هزار نفر رسید .

در ۷ آگوست ، یک ستون بزرگ زرهی از نیروهای تیپ ۲۰۵ ام موتوریزه مستقل «قزاق» برای کمک به نیروهای محاصره شده در شهر به حوالی گروزنی رسید . یک روز قبل ، استقلال طلبان چچنی تحت فرمان احمد زاکایف با تصرف ایستگاه اصلی قطار گروزنی یک انبار بزرگ از پرتابگرهای راکت RPO را به غنیمت گرفته بودند . ( دولت روسیه در سال ۲۰۰۲ اعلام کرد ۳۰۰ نفر از نیروهای MVD در حمله به ایستگاه قطار توسط نیروهای زاکایف کشته و زخمی شدند ) . به همین دلیل ، تانکهای روسی برای واحدهای پرتحرک چچنی به اهداف آسانی تبدیل شدند . بسیاری از ادوات و تجهیزات ستون اعزامی بعدی روس ها نیز در ۸ آگوست قربانی کمین های متعدد چچنی ها شدند . در پنجمین روز نبرد ، ۹۰۰ نفر از سربازان تازه نفس هنگ ۲۷۶ ام موتوریزه سعی کردند کنترل دوباره مرکز شهر را به دست بگیرند ، اما این تلاش طی دو روز و با کشته و زخمی شدن نیمی از آن ها شکست خورد . تنها یک ستون از خودروهای زرهی توانست مقداری تدارکات به مقرهای اصلی واقع در مرکز شهر برساند و بخشی از زخمی ها را از معرکه خارج کند . در ۵ روز اولیه نبرد ، روسها ۱۸ دستگاه تانک ،۶۹ دستگاه وسیله نقلیه زرهی دیگر و ۲۳ دستگاه کامیون و خودرو نظامی از دست داده بودند .۳ فروند هلیکوپتر نیز ساقط شده بود .

رییس نیروهای صلیب سرخ بین الملل در گروزنی اعلام کرد نیمی از شهر مین گذاری شده است و شهر تحت حملات دائم هوایی قرار دارد . اتحادیه اروپا هر دو طرف درگیر را به اعلام فوری آتش بس دعوت کرد ، دعوتی که تاثیری در بر نداشت . رییس جمهور روسیه ، بوریس یلتسین ، برای گرامی داشت قربانیان جنگ در چچن یک روز عزای عمومی اعلام کرد . نبردها در حومه شهر و سایر مناطق چچن ادامه داشت .

خرابه های گروزنی در جریان جنگ

در ۱۹ آگوست ، ژنرال روسی ، کنستانتین پولیکوفسکی ضمن اعلام یک ضرب الاجل شورشیان را تهدید کرد اگر ظرف ۴۸ ساعت از شهر خارج نشوند با یک حمله همه جانبه مواجه خواهند شد . این تهدید باعث ایجاد رعب و وحشت میان ۳۰۰ هزار غیرنظامی شد که هنوز از شهر خارج نشده بودند . حملات شدید هوایی و توپخانه ای به شهر در ۲۰ آگوست آغاز شد . غیرنظامیان در حالی که مناطق مختلف شهر تحت بمباران شدید و کور نیروهای روس قرار داشت سعی کردند از شهر فرار کنند . بسیاری از آن ها در حال فرار توسط آتش توپخانه روس ها هدف قرار گرفته و قتل عام شدند . در کل حدود ۲۲۰ هزار نفر موفق به گریختن از شهر شدند . ارگان های حقوق بشری باقی ماندگان در شهر را بین ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر می دانستند . نیروهای روس تمامی افراد ذکور بالای ۱۱ سال را نظامی محسوب می کردند و دستور داشتند به آن ها اجازه عبور از خطوطشان را ندهند . جمع کثیری از غیرنظامیان فراری در ایست های بازرسی به دست سربازان روس به رگبار بسته شدند ، حتی خبرنگار تلویزیون دولتی روسیه ،ORT ، رمضان خواجه یف نیز که سعی داشت از شهر فرار کند با آتش باری نیروهای دولتی کشته شد .

با این حال ژنرال الکساندر لبد ، توانست از گسترش خون ریزی در گروزنی جلوگیری کند . درگیری در مناطق کوهستانی جنوب همچنان ادامه داشت .

لبد پس از بازگشت به چچن در ۲۰ آگوست ضمن اعلام آتش بس ، گفت و گوهای مستقیم با رهبران شورشی را آغاز کرد . سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) نیز در گفتگوها مشارکت داشت . در ۲۲ آگوست روسیه پذیرفت که تمامی نیروهایش در چچن را به دو پایگاه خان قلعه و سورنی بازگرداند . در ۳۰ آگوست ، لبد و مسخدوف ، رهبر شورشیان چچن ، با امضای پیمان خاساو – یورت ، پایان جنگ اول چچن را اعلام کردند .

نتیجه

امضای پیمان خاساو – یورت راه را برای امضای دو توافق نامه دیگر بین روسیه و چچن باز کرد . در اواسط نوامبر ۱۹۹۶ ، بوریس یلتسین و اصلان مسخدوف برای برقراری روابط اقتصادی و تجدید سازمان اقتصاد فروپاشیده چچن یک پیمان جدید امضا کردند . در ۱۲ می ۱۹۹۷ ، روسای جمهور چچن و روسیه ، مسخدوف و یلتسین پیمان صلحی را امضا کردند که «پایه و بنای روابط چچن وروسیه» اعلام شد . با این حال ، حمله بنیادگرایان اسلامی مستقر در چچن به جمهوری همسایه داغستان در تابستان ۱۹۹۹ ، باعث بی اعتبار شدن این پیمان ها و شروع جنگ دوم چچن گردید.

امضای توافق نامه آتش بس میان الکساندر لبد ، رییس شورای امنیت ملی روسیه ( راست ) ، و اصلان مسخدوف ، فرمانده کل نیروهای نظامی جدایی طلب چچن ( چپ ) ، در آگوست ۱۹۹۶

در سال ۲۰۰۰ ، پاول فلگن هاور ، روزنامه‌نگار منتقد روسی اظهار داشت : «در سال ۱۹۹۶ ، ژنرال های روس اصرار داشتند که «آزادسازی» گروزنی تنها با نابودی کامل شهر از راه آتش سنگین توپخانه و بمباران های هوایی ممکن است ، اما چنین حمله غیرمسئولانه ای تحت تایید کرملین نبود. افکار عمومی روسیه ، نظامیان و نخبگان سیاسی عقب نشینی و رهایی از جهنم چچن را گزینه بهتری می‌دانستند . در هر صورت ، نابود کردن گروزنی در آگوست ۱۹۹۶ گزینه معقولی نبود : هزاران نفر از نیروهای MVD در شهر به دام افتاده بودند و در صورت چنین کاری آن ها هم از بین می رفتند . امروز که چنین وضعیتی وجود ندارد می‌بینیم گلوله های توپ و بمب های سنگین بدون محدودیت در شهرها و روستاهای چچن استفاده می‌شود».